บนเทือกเขาภูพระบาท ซึ่งทอดตัวยาวผ่านผืนป่าอันเงียบสงบของอำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี ไม่เพียงเป็นแหล่งโบราณคดีที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกทางวัฒนธรรม หากยังเป็นที่ซ่อนเร้นของความเชื่อ ภูมิปัญญา และวิถีชีวิตของผู้คนพื้นถิ่นที่สืบทอดมาเนิ่นนาน สิ่งเหล่านี้ไม่เคยหายไป หากแต่กำลังถูกปลุกให้ตื่นขึ้นมาอีกครั้ง ผ่านโครงการหนึ่งที่เชื่อมโยงอาหาร ศรัทธา และเรื่องเล่า เข้าด้วยกันอย่างลึกซึ้ง

ดร.อนุชิต สิงห์สุวรรณ อาจารย์ประจำสาขาวิชานวัตกรรมการพัฒนา มหาวิทยาลัยนครพนม ผู้จุดประกายแนวคิดนี้ผ่านโครงการ “อาหารท้องถิ่น มรดกโลกภูพระบาท จากป่าศักดิ์สิทธิ์สู่ครัวเรือน” ซึ่งมีเป้าหมายยกระดับอาหารพื้นบ้านให้กลายเป็นอาหารสร้างสรรค์ ที่มิใช่เพียงแค่อร่อย แต่ยังบอกเล่าประวัติศาสตร์ ความเชื่อ และร่องรอยของอารยธรรมดั้งเดิมให้แก่นักท่องเที่ยวที่มาเยือน

หัวใจของโครงการคือการฝึกให้คนในชุมชนใช้ “อาหาร” เป็นเครื่องมือในการเล่าเรื่อง (Storytelling) ตั้งแต่วัตถุดิบ เครื่องปรุง วิธีการปรุง ไปจนถึงการจัดวางบนจานอย่างมีความหมาย ทุกจานจึงไม่ใช่เพียงเมนู หากแต่เป็นสื่อกลางที่ทำให้ผู้คนจากต่างถิ่นได้ลิ้มรสอัตลักษณ์ของชุมชนบนภูเขาศักดิ์สิทธิ์

ภายในกิจกรรมประกวดอาหารท้องถิ่นที่จัดขึ้น ณ อุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท เมนูที่นำเสนอเต็มไปด้วยกลิ่นอายของฤดูกาล ภูมิประเทศ และวิถีชีวิต เช่น “ชาตองหมอง” ที่ใช้ใบตองหมองจากป่าท้องถิ่นมาชงเป็นชา หรือ “วุ้นหน่อไม้” ที่นำหน่อไม้ตามฤดูกาลบนโคกภูพระบาทมาสร้างสรรค์เป็นของหวาน ทั้งหมดนี้ล้วนเกิดจากความคิดสร้างสรรค์ที่ผสานความรู้ด้านโภชนาการ ความงาม และภูมิปัญญาดั้งเดิมเข้าไว้ด้วยกัน

ผู้คนในพื้นที่แต่งกายด้วยผ้าทอไทพวนอย่างงดงาม สะท้อนความภาคภูมิใจในรากเหง้าของตนเอง ขณะเดียวกัน เหล่าผู้ทรงคุณวุฒิจากมหาวิทยาลัยต่าง ๆ ที่เข้าร่วมงานในฐานะกรรมการและวิทยากร ก็ร่วมกันให้คำแนะนำเพื่อพัฒนาอาหารเหล่านี้ให้ก้าวไกลในฐานะสินค้าทางวัฒนธรรม

โครงการนี้ยังไม่ได้หยุดอยู่แค่ในครัว แต่ได้ขยายแนวคิดไปสู่การสำรวจ “พื้นที่วัฒนธรรม” โดยหัวหน้าอุทยานประวัติศาสตร์ภูพระบาท ได้นำคณะนักวิจัยเดินเท้าเยี่ยมชมศาสนสถานบนภูเขา เรียนรู้เรื่องราวของใบเสมาแบบทวารวดี ซึ่งบ่งบอกถึงการเป็นศูนย์กลางศรัทธามายาวนาน และแสดงให้เห็นถึงความเชื่อมโยงระหว่างวัฒนธรรม ศาสนา และภูมิทัศน์ธรรมชาติที่หลอมรวมเป็นหนึ่งเดียว

ความน่าสนใจอีกด้านของกิจกรรม คือ การลงพื้นที่ศึกษากระบวนการผลิต “สุราขาวพื้นบ้าน” ซึ่งไม่ใช่เพียงเหล้าท้องถิ่นธรรมดา แต่คือผลิตภัณฑ์แห่งวัฒนธรรมที่มีบทบาทในพิธีกรรมบวงสรวงและการเคารพบรรพชนมาแต่โบราณ ปัจจุบันได้ถูกพัฒนาให้กลายเป็นของฝากขึ้นชื่อของตำบลเมืองพาน ภายใต้ชื่อ “สุราขาวบรึ๋ย” และ “สุราขาวสุมณโท” ที่สะท้อนถึงทั้งคุณภาพ และความผูกพันระหว่างผู้คนกับผืนดินของตน

ทั้งหมดนี้คือการเคลื่อนไหวทางวัฒนธรรมที่มีจุดเริ่มจาก “จานอาหาร” แต่ไปไกลถึง “จิตวิญญาณชุมชน” เป็นการรวมพลังของคนท้องถิ่น นักวิจัย หน่วยงานภาครัฐและเอกชน เข้าสู่กระบวนการสร้างสรรค์อย่างยั่งยืน

จากภูเขาศักดิ์สิทธิ์ สู่จานอาหาร จากเรื่องเล่าโบราณ สู่เศรษฐกิจสร้างสรรค์ และจากชุมชนท้องถิ่น สู่เวทีระดับโลก ภูพระบาทกำลังสื่อสารด้วยภาษาของอาหาร ที่เต็มไปด้วยรสชาติ ความหมาย และคุณค่าเกินกว่าจะลิ้มเพียงด้วยลิ้น หากแต่ต้องรับรู้ด้วยจิตวิญญาณ

ภาพ/บทความ : พัฒนะ พิมพ์แน่น

ภาพเพิ่มเติม : https://www.facebook.com/share/p/1GAvujJ1UC/